भारतातील डिजिटल पेमेंट्सचा foundation बनलेली UPI service आज शनिवारी (१२ एप्रिल २०२५) पुन्हा एकदा down झाली आहे. तिसरीच्या आधी सकाळपासूनच अनेक users सोशल मीडियावरून गोंधळलेले आणि संतप्त दिसून आले. Google Pay, PhonePe, Paytm च्या सदर लोकप्रिय apps वरून transactions fail होण्याच्या तक्रारींचा भडिमार झाला.
काय घडलं नेमक?
सकाळी साडेआठच्या सुमारास अनेकांनी payment failed होण्याच्या तक्रारी X (पूर्वीचे Twitter) वर शेअर केल्या. काही वेळातच DownDetector या वेबसाइटवर UPI सर्व्हिसेस संदर्भात 1000 पेक्षा अधिक complaints नोंदवल्या गेल्या.
Particularly, this was not just a one-app issue, but Google Pay, PhonePe and Paytm – all three popular UPI platforms – were facing issue. At some places, while scanning QR to pay money, “Payment failed” type error used to come, while at some places “Waiting for bank response” used to appear.
NPCI ने काय सांगितलं?
National Payments Corporation of India (NPCI) ने यावर अधिकृत statement दिलेलं नाही, पण सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार हा एक technical glitch आहे. NPCI आणि संबंधित बँका या समस्येवर काम करत आहेत आणि लवकरच सेवा पुन्हा सुरू होईल, असा दावा केला जातो आहे.
वापरकर्त्यांचा संताप
सकाळी दुधाच्या पैसे द्यायचे असोत, tea stall वर cup घ्यायचा असो किंवा किराणा सामानाचे बिल भरायचे असो – आज majority customers आणि दुकानदार UPI वर rely होते. पण जेव्हा Suddenly payment fail होऊ लागले, तेव्हा confusion व frustration प्रगट झाला.
“QR scan केला आणि तीनदा पैसे दिले, पण vendor ला पैसे मिळालेच नाहीत! आणि माझ्या बँक अकाउंटमधून पैसे गेले पण नाहीत!” – एक वापरकर्ता
डिजिटल इंडिया मध्ये अशी अडचण?
India च्या Digital India movement मध्ये UPI हा एक अत्यंत महत्त्वाचा भाग आहे. २०२५ मध्ये बँकेत जाऊन पैसे देणं किंवा cash घेऊन फिरणं हे जुने प्रकार झाले आहेत. पण जेव्हा अशी सेवा बारंबार down होते, तेव्हा विश्वास डळमळीत होतो.
याआधीही झालीय अशीच अडचण
ही काही पहिल्यांदाच नाही. २६ मार्च आणि २ एप्रिल २०२५ रोजीदेखील अशीच मोठी UPI outage झाली होती. त्यावेळीही अनेक बँका आणि UPI apps नी काही तास काम केलं नाही. त्यामुळे दर महिन्याला असा अनुभव येणं हे सामान्य जनतेसाठी चिंताजनक आहे.
व्यापाऱ्यांना बसतोय फटका
छोट्या दुकानदारांपासून मोठ्या malls पर्यंत सगळीकडे digital payment हे default बनलंय. एका पानटपरीवाल्याने सांगितलं,
“Cash जवळ ठेवत नाही, सगळे ग्राहक GPay वापरतात. आज अर्धा दिवस गेला आणि एकही payment accept करता आला नाही. खूप मोठं नुकसान झालं.”
कशामुळे होतंय UPI down?
यामागे अनेक technical कारणं असू शकतात:
Bank servers overload
Routing issues between banks and UPI network
Technical updates किंवा maintenance glitches
Cyber security measures (in rare cases)
पण या कारणांची अधिकृत माहिती NPCI कडून दिली जात नाही, त्यामुळे वापरकर्त्यांमध्ये confusion वाढतो.
सुरक्षित आहे का माझं account?
सगळ्यात जास्त चिंता करणारी गोष्ट म्हणजे – “माझा पैसा कुठे गेला?”. पण काळजी करण्याची गरज नाही. जर transaction failed झाला असेल आणि पैसे account मधून deduct झाले असतील, तर २४ तासांच्या आत ते परत credited होतात. RBI guidelines नुसार सर्व बँकांना failed transaction साठी reversal guarantee द्यावी लागते.
वापरकर्त्यांनी काय करावं?
जर तुमचं UPI payment failed झालं असेल, तर:
Bank SMS आणि App वरून status तपासा
जर पैसे गेले आणि receiver ला मिळाले नाहीत, तर bank complaint lodge करा
काही तास थांबून पुन्हा transaction करण्याचा प्रयत्न करा
आवश्यक असल्यास alternate payment method वापरा – debit/credit card किंवा cash
डिजिटल पेमेंटवरून अवलंबित्व वाढतंय
भारतामध्ये सध्या रोजच्या व्यवहारात UPI चा वापर 20 कोटी पेक्षा जास्त transactions साठी केला जातो. त्यामुळे service down होणं याचा परिणाम लाखो नागरिक, व्यवसायिक, दुकानदार आणि ग्राहकांवर होतो.
भविष्यासाठी उपाय काय?
NPCI and government should focus on the following:
Stronger UPI infrastructure
Improved failover backup systems
Public communication on issues in real-time
Educating users about safety and alternatives
Though UPI Down होणं ही तांत्रिक अडचण आहे, गंभीर परिणाम पडतात. लोकांचा विश्वास हरतो आणि व्यवहार अडतात; व्यापाऱ्यांचं नुकसान होते. NPCI ला या service वर आणखी काम सुरू केले नाही जसं सुरू करावं की विश्वास पुन्हा प्रस्थापित करता.
Digital India चं स्वप्न साकार करण्यासाठी UPI सारख्या सेवांचा विश्वासार्हतेने आणि सातत्याने चालणं हे अत्यंत गरजेचं आहे.
सरकारचा पुढील रोल काय असावे?
UPI ही भारताचीच एक indigenous payment system आहे, जी दुनियाभरात appreciation मिळवत आहे. पण repeated downtime कामून user trust कमी होत चाललाय. म्हणूनच, सरकारला आणि NPCI ला काही निश्चित उपायोजना राबवणं आवश्यक आहे. यात एक centralized real-time status dashboard असणं आवश्यक आहे – जिथे नागरिकांना तपशीलवार थोडक्यात समजेल की UPI system live आहे की नाही.
Similarly, banks and apps will have to follow a definite uptime standard. Just as websites have a 99.9% uptime guarantee, similarly, payment systems also need to establish some norms.
ग्राहकांनी काय शिकावं?
या प्रकारच्या अडचणी भविष्यात पुन्हा होऊ शकतात. म्हणून वापरकर्त्यांनी backup payment methods तयार ठेवाव्यात – जसं की debit card, credit card, net banking, किंवा cash. जर रोजच्या व्यवहारासाठी फक्त UPI वरच अवलंबून राहिलं, तर अशा system failure चा मोठा त्रास होऊ शकतो.
इतक्याने कोणत्यातरी transaction fail झाल्यास दुरसतो, panicking करीत न निऊन, काही वेळा थांबवून टपासणी करून घ्यावे. खात्रीशीर information फक्त official sources ड्वारेतच घ्या – social media च्या अफवांवर विश्वास ठेवू नका ज्यावर खोटंच होण्याचं मोठेच प्रमाण आहे.
