आज शेगावच्या Shri Gajanan Maharajप्रकटदिन आहे. २३ फेब्रुवारी १८७८ ला अचानक श्री. देविदास पातूरकर यांच्या घराबाहेर गजानन महाराज प्रकट झाले होते. एकेदिवशी अचानक शेगावी प्रकट झालेले गजानन महाराज कुठून आले असा प्रश्न आजही अनेकांना पडतो. गजाननन महाराज योनीवाचून प्रकट झाले होते त्यामुळे गजानन महाराज कोणाचा तरी अवतार आहेत असे मानले जाते. पण गजानन महाराज कोणाचा अवतार होते? असा प्रश्न केल्यावर काहीजण ते गणपतीचे अवतार होते असं सांगतात, काहीजण ते स्वामी समर्थांचे अवतार होते असं तर काहीजण ते दत्त प्रभूंचे अवतार होते असं सांगतात. गजानन महाराज कोणाचा अवतार होते? बुलढाण्यातील एक महत्वपूर्ण श्रद्धास्थान म्हणजे शेगाव, जिथे निवास करत शेगाव राणा गजाजन महाराज. “गण गण गणात बोते,” हा त्यांचा आवडता मंत्र. ते सदा या मंत्राचा जप करित. त्यामुळेच त्यांना ‘गिणगिणेबुवा’ ‘गजानन महाराज’ अशी नावे पडली, असं काहीजण सांगतात तर वऱ्हाडातील भक्त त्यांना प्रेमाने ‘गजानन बाबा’ म्हणतात. सुमारे ३२ वर्षे गजानन महाराजांनी भक्तजनांना शेगाव परिसरातून मार्गदर्शन केले. चैतन्यमय देहाने सर्वत्र संचार केला. दिगंबर वृत्तीच्या गजानन बाबांनी विविध चमत्कार करून अनेकांना साक्षात्कार घडविला. आणि लोकांना भक्तिमार्गाचे महत्त्व पटवून सांगितले. श्री गजानन महाराज हे अत्यंत परमोच्च स्थितीला पोहोचलेले महान संत होते. मानवांचा उद्धार करणाऱ्या गजानन महाराजांचे जीवन हे एक मोठे गूढच म्हणावे लागेल. आज त्यांचा प्रकट दिन आहे, पण आजही ते कुठून प्रकट झाले? शेगाव मध्ये प्रकट होण्यापूर्वी ते कुठे होते? अश्या अनेक प्रश्नांची आजही कोणतीही ठोस उत्तरे उपलब्ध नाहीत. पण त्यांनी भक्तांचा कसा उद्धार केला याबद्दल मोठी माहिती उपलब्ध आहे. भक्तांचा उद्धार करण्याची त्यांची स्वतःचीच विशिष्ट अशी एक शैली होती. काहीच न बोलता ते सर्व काही बोलून जातात आणि काहीच न सांगता ते सर्व काही सांगून जातात, असा अनुभव गजानन बाबांचे भक्त सांगायचे. सर्व भक्तांवर कृपेचे छत्र धरून ते भक्तांना चिंतामुक्त करतात असा सर्व भक्तांचा अनुभव आहे. तर परमोच्च स्थितीला पोहोचलेले गजानन महाराज नेमका कोणाचा अवतार होते ते आता पाहुयात. गोष्ट आहे स्वामी समर्थांच्या काळातील. तेव्हा स्वामी समर्थांच्या भेटीस आलेल्या एका १८-१९ वर्षाच्या मुलास त्यांनी गणपती असे म्हटले आणि नंतर त्याला कपिलधारेला तपश्चर्या करण्यास पाठवले होते. आणि स्वामी समर्थांच्या भेटीस आलेला हाच मुलगा म्हणजे गजानन महाराज असल्याचे काहीजण सांगतात त्यामुळे शेगावचे गजानन महाराज हे गणपतीचा अवतार असल्याचं अनेक जण मानतात , आणि म्हणूनच त्यांच नाव गजानन आहे जे गणपतीचं नाव आहे असा संदर्भ दिला जातो. पण जर ते गजानन महाराज होते असे गृहीत धरले तर १२ वर्षाच्या तपश्चर्येनंतर त्यांचे वय ३० व्हायला हवे होते मात्र गजानन महाराज प्रथम प्रगट झाले तेंव्हा त्यांचे वय १८ वर्षेच होते त्यामुळे श्री स्वामी समर्थांनी गणपती म्हटलेला मुलगा निश्चितपणे श्री गजानन महाराज नव्हते असं म्हणता येत. अक्कलकोटचे श्री स्वामी समर्थ आणि श्री गजानन महाराज यांच्यात अनेक प्रकारे साम्य आढळते. दोघेही परमहंस संन्यासी होते, दोघेही अजानबाहू होते, दोघेही अत्यंत गूढ बोलत ज्याचा समोरच्यांना अर्थ कळत नसे. त्यामुळे स्वामी समर्थ व गजानन महराज यांच्या मध्ये आढळणाऱ्या या साम्यामुळे अनेक जण गजानन महाराज अक्कलकोटच्या स्वामी समर्थांचे अवतार असल्याचं सांगतात. मात्र साधारणपणे गजानन महाराज स्वामी समर्थांच्या समाधी घेण्याच्या काही दिवस आधी शेगावात प्रगट झाले होते त्यामुळे गजानन महाराज अक्कलकोटच्या स्वामी समर्थांचे अवतार असल्याचे देखील ठोसपणे सांगता येत नाही. दरम्यान, स्वामी समर्थ हे गजानन महाराजांचे गुरु असावेत असं काहीजन सांगतात. श्री स्वामी समर्थांच्या शिष्यांनी स्वामींचे मठ स्थापून त्यांचा संबंधित प्रांतात प्रचार केला, स्वत: स्वामी मात्र सर्वत्र फिरत असताना देखील कधीच स्वत:चा प्रचार करीत नव्हते, त्याचप्रमाणे श्री गजानन महाराज देखील सदैव सर्वत्र फिरत असत मात्र त्यांनी स्वत:चा किंवा स्वामी समर्थांचा प्रचार कधीच केला नाही. यावरून स्वामी समर्थ हे गजानन महाराजांचे गुरु नसावेत, उलट गजानन महाराज हे नाथ संप्रदायातील दत्त गुरूंचे अवतार असावेत असा अंदाज लावला जातो. स्वामी समर्थ व गजानन महाराज या दोघांचे चरित्र वाचल्यावर त्यांच्यातील साम्य प्रकर्षाने लक्षात येते आणि हे दोघे भौतिक दृष्ट्या दोन दिसले तरी प्रत्यक्षात एकच असावे असे वाटते. म्हणूनच जिथे स्वामी समर्थांना दत्तात्रय अर्थात आपल्या श्री गुरुदेव दत्त यांचा अवतार मानलं जात त्याच प्रमाणे गजानन महाराज देखील श्री गुरुदेव दत्त यांचेच अवतार आहेत असं सांगितलं जात. तर असं सांगण्यामागे असलेल्या दृढ कारणामुळे अनेक जण गजानन महाराजांना दत्त गुरुंचेच अवतार मानतात.
