पाकिस्तानातील एक हसतमुख, प्रेरणादायी आणि युवा सोशल मीडिया Influencer Sana Yousuf हिचा नुकताच एका नातेवाईकाने गोळ्या झाडून निर्घृण खून केला. ही घटना पाकिस्तानच्या इस्लामाबाद शहरातील G-13 सेक्टरमध्ये घडली. सना केवळ १७ वर्षांची होती. तिच्या हत्येने पाकिस्तानसह संपूर्ण सोशल मीडिया विश्व हादरले आहे.
Sana Yousuf सोशल मीडियावर अत्यंत सक्रिय होती. तिच्या युट्यूब चॅनलला चार लाखांहून अधिक सबस्क्रायबर्स होते. तिचे व्हिडिओ डेली लाइफ, अप्पर चित्रालची पारंपरिक संस्कृती, महिला हक्क, शिक्षणाविषयी जनजागृती अशा विविध विषयांवर आधारित होते. तिचा आवाज तरुणाईला प्रेरणा देणारा होता. परंतु, समाजातील मागासलेले विचार, कट्टरपंथी मानसिकता आणि ऑनर किलिंगसारखी कुप्रथा आजही किती धोकादायक ठरू शकते, हे या घटनेने पुन्हा एकदा अधोरेखित केले आहे.
हत्येच्या मागे ‘ऑनर किलिंग’चा संशय
समा टीव्ही आणि रिपोर्टनुसार, सना हिला भेटायला आलेल्या एका नातेवाईकानेच जवळून गोळ्या झाडल्या. आरोपी त्वरित घटनास्थळावरून फरार झाला असून पोलिसांनी त्याचा शोध सुरू केला आहे. घटनास्थळी आलेले पोलिस पथकाने सना युसूफचा मृतदेह PIMS हॉस्पिटलमध्ये शवविच्छेदनासाठी हलवला आहे. पोलिसांनी दिलेल्या प्राथमिक माहितीनुसार हत्येमागे ऑनर किलिंगचा संशय वर्तवला जात आहे.
ऑनर किलिंग: एक सामाजिक कलंक
ऑनर किलिंग म्हणजे कुटुंबाच्या तथाकथित सन्मानासाठी आपल्या कुटुंबातील महिलेला ठार मारण्याचा प्रकार. विशेषतः मुस्लिमबहुल देशांमध्ये, जेव्हा महिला समाजाच्या तथाकथित “मर्यादा” ओलांडतात, तेव्हा कुटुंबातच कोणी सदस्य तिला संपवतो. सना युसूफप्रमाणे अनेक मुली केवळ सोशल मीडियावर सक्रिय असल्याने किंवा स्वतंत्र मतप्रदर्शन केल्यामुळे अशा अमानवी कृत्यांना बळी पडतात.
सोशल मीडियावर संतापाचा उद्रेक
सना युसूफच्या हत्येनंतर सोशल मीडियावर #JusticeForSanaYousuf हा हॅशटॅग ट्रेंड होऊ लागला. Instagram, X (पूर्वीचं Twitter), आणि YouTube सारख्या प्लॅटफॉर्मवरून लाखो लोकांनी संताप व्यक्त केला. अनेकांनी पाकिस्तान सरकारकडून कठोर कारवाईची मागणी केली. अनेक महिला हक्क कार्यकर्त्यांनी हे ऑनर किलिंग असल्याचं ठामपणे म्हटलं आहे.
सोशल मीडियावर शोकसंदेश
सना युसूफच्या मृत्यूनंतर सोशल मीडियावर तिच्या चाहत्यांनी आणि मित्रपरिवाराने दुःख व्यक्त केलं आहे. तिच्या Instagram आणि TikTok वर #JusticeForSana ट्रेंड होत आहे. अनेक सेलिब्रिटी, इन्फ्लुएन्सर्स आणि सामान्य नागरिकांनीही या हत्येचा निषेध केला आहे.
“So young. So bright. So cruelly taken away. Justice must prevail.”
— एक युजरने लिहिलं.
२०१२ मधील मलाला युसूफझाईची आठवण
ही घटना ऐकून २०१२ मध्ये तालिबानने केलेला मलाला युसूफझाईवरील गोळीबार आठवतो. मलालावर केवळ तिने मुलींच्या शिक्षणासाठी आवाज उठवल्यामुळे गोळीबार झाला होता. Sana Yousufच्या बाबतीतही तसाच कट्टर विचारांचा प्रभाव दिसतो. हा केवळ एक खून नाही, तर व्यक्तिस्वातंत्र्यावर, महिलांच्या आवाजावर आणि सोशल मीडिया स्वातंत्र्यावर केलेला हल्ला आहे.
TikTok मुळे यापूर्वीही हत्या
ही पाकिस्तानमधील पहिली अशी घटना नाही. याच वर्षी एका वडिलांनी आपल्या मुलीला TikTokवर अ‍ॅक्टिव्ह असल्यामुळे गोळ्या घालून ठार मारलं होतं. त्यांनी सुरुवातीला अज्ञात व्यक्तीवर आरोप केला होता, पण पुढे चौकशीत सत्य बाहेर आलं.
पाकिस्तानमधील कायद्याची ढिसाळता
पाकिस्तानमध्ये महिलांच्या सुरक्षेसाठी कायद्याचा वापर केला जातो का, हाही मोठा प्रश्न आहे. बऱ्याच वेळा अशा प्रकरणांत आरोपी मुक्त सुटतात, आणि हळूहळू समाजही विसरतो. सना युसूफचा खून विसरणं समाजासाठी महागात पडू शकतं. या घटनेवरून प्रेरणा घेत सरकारने ऑनर किलिंगविरोधात कठोर कायदे आणावेत, हीच मागणी अनेक स्तरांवरून केली जात आहे.
सना युसूफचा जीव गेला, पण तिचा आवाज अजूनही लाखो तरुणांच्या मनात जिवंत आहे. तिच्या हत्येला न्याय मिळावा यासाठी आवाज उठवणं हे आपलं सामूहिक कर्तव्य आहे. ऑनर किलिंग या अमानवी प्रथेला समाजातून समूळ नष्ट करणं गरजेचं आहे. महिलांना अभिव्यक्तीचं स्वातंत्र्य मिळणं ही केवळ मागणी नाही, तर मूलभूत हक्क आहे. सना युसूफसारख्या निष्पाप मुलींचा जीव वाचवायचा असेल, तर आपण सर्वांनी जागरूक होणं आवश्यक आहे.
डिजिटल स्टारचा अंत आणि समाजातील मानसिकतेचा आरसा
Sana Yousuf ही केवळ एक सोशल मीडिया इन्फ्लुएन्सर नव्हती, तर ती एक बदल घडवणारी मुलगी होती. तिच्या कंटेंटमध्ये केवळ मनोरंजन नव्हतं, तर शिक्षण आणि सामाजिक जागरूकतेचा संदेशही होता. चित्रालसारख्या डोंगराळ आणि पारंपरिक भागातून येऊन ती राष्ट्रीय स्तरावर ओळख निर्माण करत होती. पण तिचा प्रवास असा अर्धवट संपेल, हे कुणीही अपेक्षित केलं नव्हतं.
आजच्या युगात सोशल मीडिया हे केवळ टाइमपास करण्याचं माध्यम नाही, तर अनेक तरुणांसाठी करिअरचा पर्याय बनलं आहे. मुलींनाही यामध्ये स्वतंत्र ओळख निर्माण करण्याची संधी मिळते. मात्र अनेक समाजांमध्ये, विशेषतः पाकिस्तानसारख्या परंपरागत मानसिकतेत, ही गोष्ट अजूनही सहज पचवली जात नाही. स्वतंत्र, मतप्रदर्शन करणाऱ्या मुलींकडे अद्यापही संशयाने पाहिलं जातं.
महिलांच्या डिजिटल अस्तित्वाविरोधातील कट्टरता
Sana Yousuf ची हत्या ही केवळ एका व्यक्तीविरुद्ध नव्हे, तर महिला सशक्तीकरणाविरुद्धची कारवाई होती. ज्या समाजात महिलांनी घराबाहेर पडणंही अपराध मानलं जातं, तिथं तिच्यासारखी मुलगी लाखो लोकांशी संवाद साधत होती – हेच कट्टर विचारसरणीला असह्य ठरलं. ऑनर किलिंगच्या नावाखाली अशी क्रौर्यपूर्ण कृत्यं होणं, हे त्या मानसिकतेचं घृणास्पद रूप आहे.
हे लक्षात घ्यायला हवं की सोशल मीडियावर महिला जास्त यशस्वी होऊ लागल्यावर त्यांच्याविरुद्ध ट्रोलिंग, धमक्या आणि काही वेळा थेट हल्ले होत आहेत. यामागे “महिलांना मर्यादा ओलांडायचा अधिकार नाही” ही मानसिक गुलामी आहे.
कायद्याच्या ढिसाळ अंमलबजावणीमुळे गुन्हेगार बिनधास्त
पाकिस्तानसारख्या देशांमध्ये ऑनर किलिंगच्या गुन्ह्यांमध्ये फार कमी वेळा न्याय मिळतो. बहुतांश वेळा आरोपी हेच कुटुंबातील सदस्य असतात, त्यामुळे पोलिस तपासही ढिसाळ असतो. न्यायव्यवस्थेचा हेवा वाटावा अशी परिस्थिती फारच कमी वेळा दिसते. Sana Yousuf च्या प्रकरणातही आरोपी फरार आहे आणि त्याला कधी अटक होईल, याची कोणतीही खात्री नाही.
हेच समाजात चुकीचा संदेश देतं – की महिला काही वेगळं करू लागल्या, तर त्यांना संपवण्याची भीती दाखवून थांबवलं जाऊ शकतं. सना युसूफला न्याय मिळवून देणं म्हणजे या मानसिकतेवर कडाडून प्रहार करणं होईल.
‘दुसऱ्या सना’साठी संरक्षण आवश्यक
आज एक सना युसूफ गेली. पण अशा अनेक सना आहेत ज्या डिजिटल माध्यमांतून आपली मतं व्यक्त करत आहेत, सामाजिक संदेश देत आहेत. त्यांचं संरक्षण करणं ही सरकार, समाज आणि तंत्रज्ञान कंपन्यांची सामूहिक जबाबदारी आहे.
YouTube, Instagram, TikTok सारख्या प्लॅटफॉर्म्सनी महिलांना सुरक्षितता देण्यासाठी अधिक उपाययोजना करायला हव्यात. धमक्यांवर त्वरित कारवाई, महिलांसाठी हेल्पलाइन, आणि पोलिस यंत्रणेशी समन्वय या गोष्टी आता अनिवार्य आहेत.
सना युसूफ एक चेतना
सना युसूफचा खून तिच्या मृत्यूनेच संपत नाही. तिच्या हत्या ही एक चेतावणी आहे की आजही स्त्रीस्वातंत्र्याच्या लढ्याला समाजात संपूर्ण स्वीकृती मिळालेली नाही. सोशल मीडिया हे जरी ओपन प्लॅटफॉर्म असलं तरी त्यातील स्त्रियांचं अस्तित्व अजूनही सुरक्षित नाही.
Sana Yousufने तिच्या व्हिडिओंमधून सामाजिक बदल घडवण्याचा प्रयत्न केला. तिचं स्वप्न अधुरं राहिलं, पण तिच्या स्मृतीवरून निर्माण झालेली चळवळ ही तिच्या हत्येचं खरं उत्तर ठरेल.
