पुणे शहरात पुन्हा एकदा Covid-19 च्या संसर्गाचे संकट उभे राहत आहे. अलीकडेच सीएसआयआर-नॅशनल केमिकल लॅबोरेटरी (NCL) च्या शास्त्रज्ञांनी केलेल्या सांडपाणी निरीक्षणामधून धक्कादायक निष्कर्ष समोर आला आहे. शहरातील सर्वच 10 सांडपाणी प्रक्रिया केंद्रांमध्ये Covid-19 विषाणूचे अंश आढळून आल्याने आरोग्य यंत्रणांमध्ये खळबळ उडाली आहे. ही स्थिती भविष्यात मोठ्या लाटेची शक्यता दर्शवते.
सांडपाणी निरीक्षणातून समोर आलेले निष्कर्ष
NCL ने पुण्यातील विविध सांडपाणी प्रक्रिया केंद्रांमधून 60 नमुने मिळवले. या नमुन्यांपैकी तब्बल 40 नमुन्यांमध्ये Covid-19 विषाणूचे अंश आढळले आहेत. हे विषाणू लक्षणे नसलेल्या रुग्णांकडून सांडपाण्यात आलेले असण्याची शक्यता आहे. विशेष म्हणजे, हे निष्कर्ष मागील लाटांपूर्वी आढळलेल्या नमुन्यांशी साधर्म्य ठेवतात, ज्यामुळे Covid-19 पुन्हा उफाळण्याची शक्यता वाढते.
शास्त्रज्ञांचे मत
डॉ. महेश एस. धारणे, NCL चे शास्त्रज्ञ, म्हणाले,
“सांडपाणी निरीक्षण हे Covid-19 च्या प्रसाराचा मागोवा घेण्यासाठी खूप महत्त्वाचे आहे. यामुळे आपल्याला लक्षणे नसलेल्या व्यक्ती आणि नव्या उद्भवणाऱ्या प्रकारांची माहिती मिळू शकते.”
त्यांच्या ज्ञानानुसार, या माहितीचा वापर करून आरोग्य यंत्रणा पुढील धोके ओळखून वेळेवर प्रतिबंधात्मक उपाय करू शकतात.
राज्यातील आणि पुण्यातील सद्यस्थिती
5 June 2025 रोजी राज्यात एकाच दिवसात 105 नवीन Covid-19 रोगी मिळाले. यापैकी 33 रोगी पुणे महापालिका भागात व 32 रोगी मुंबईत मिळाले आहेत. ही संख्या चिंतेची असतानाच आरोग्य यंत्रणांना अधिक सतर्क राहण्याची आवश्यकता आहे.
नागरिकांची जबाबदारी
आपण सर्वांनी फिरतांना पुन्हा एकदा कोविड-19 प्रतिबंधक उपायांचा अवलंब करण्याची आवश्यकता आहे. काही महत्त्वाचे उपाय पुढीलप्रमाणे:
सार्वजनिक ठिकाणी मास्क वापरणे
सामाजिक अंतर पाळणे
नियमितपणे हात धुणे
गर्दीच्या ठिकाणी जाणे टाळणे
लसीकरण पूर्ण करणे
या सर्व उपाययोजना राबवल्यास आपण संभाव्य संकट टाळू शकतो.
सांडपाणी व्यवस्थापन आणि पुनर्वापराचे महत्त्व
आजूबाजूला पुण्यात सांडपाणी प्रक्रिया केंद्रांची क्षमता मर्यादित आहे. अधिकाधिक सांडपाणी प्रक्रिया करण्यासाठी क्षमता वाढविणे ही काळाची गरज बनली आहे. त्याचप्रमाणे प्रक्रिया केलेल्या पाण्याचा शेती, उद्याने, औद्योगिक वापर अशा विविध क्षेत्रांमध्ये पुनर्वापर केल्यास जलस्रोतांचे रक्षण आणि प्रदूषण नियंत्रण शक्य होईल.
सांडपाणी निरीक्षणातून काय शिकावे?
कोविड-19 सारख्या विषाणूंचा प्रसार अनेकदा लक्षणे नसलेल्या रुग्णांमुळे होतो. त्यामुळे लक्षणांवर अवलंबून राहण्याऐवजी सांडपाणी निरीक्षणासारखी डेटा-आधारित प्रणाली विकसित करणे महत्त्वाचे आहे. यामुळे प्रादुर्भाव सुरु होण्याच्या आधीच यंत्रणांना खबरदारी घेता येते.
प्रशासनाची भूमिका
पुणे महानगरपालिका आणि आरोग्य विभाग यांनी सांडपाणी निरीक्षणाला गती देणे, सुसज्ज प्रयोगशाळा तयार करणे, तसेच नियमित नमुने संकलन आणि विश्लेषण करणे आवश्यक आहे. यासोबतच नागरिकांमध्ये जनजागृती करणे हेही महत्त्वाचे आहे.
पुण्यातील सांडपाण्यात कोविड-19 विषाणूचे अंश प्राप्त होणे म्हणजेच संभाव्य संकटाची व्हायलक्ष्मी आहे. याकडे गांभीर्याने पाहून वेळीच उपाययोजना करणे ही सर्वांचीच जबाबदारी आहे. शासन, आरोग्य यंत्रणा आणि नागरिक यांच्यातील समन्वयामुळेच आपण Covid-19 चा धोका रोखू शकतो.
