गुजरातच्या अहमदाबादमध्ये झालेल्या Air India च्या भीषण विमान दुर्घटनेने संपूर्ण देश हादरून गेला आहे. AI171 हे विमान लंडनला जाण्यासाठी निघालं होतं. मात्र टेकऑफ केल्यानंतर एक दहा मिनिटांतच हे विमान कोसळलं. विमानात 242 प्रवासी होते, आणि दुर्घटनेनंतर आगीचे लोट, काळा धूर, वाचवले जाणारे प्रवासी आणि तपास कार्य सुरू झालं.या दुर्घटनेनंतर चर्चाचा मुख्य विषय म्हणजे– ब्लॅक बॉक्स. विमानाचा संपूर्ण भाग जळून खाक झाला, तरी Black Box वाचतोच कसा? Black Box म्हणजे काय?विमानातील ब्लॅक बॉक्स म्हणजेच Flight Data Recorder (FDR) आणि Cockpit Voice Recorder (CVR) हे दोन अत्यंत महत्त्वाचे उपकरणं असतात. त्यात विमानाच्या उड्डाणाचं सगळं तांत्रिक रेकॉर्ड इंजिन स्टेटस वायूगती स्पीड उंची आणि पायलटचे संवाद रेकॉर्ड होतात. या रेकॉर्डिंगवरून अपघाताचं नेमकं कारण शोधता येतं. म्हणूनच कोणत्याही विमान दुर्घटना झाली की, सर्वात पहिलं ब्लॅक बॉक्सचा शोध घेतला जातो. ब्लॅक बॉक्स कसा बनवलेला असतो?black box टायटेनियम किंवा स्टेनलेस स्टीलपासून बनवलेला असतो. तो अत्यंत तापमान (1100°C पर्यंत) आणि दाब सहन करू शकतो. अपघातामुळे विमानाचे तुकडे होतील, जळून खाक होईल, तरी ब्लॅक बॉक्स मात्र सुरक्षित राहतो. तो एक विशिष्ट सुरक्षा कवचात ठेवलेला असतो, जेणेकरून कोणत्याही परिस्थितीत त्यातील डेटा नष्ट होऊ नये. पाण्यात गेल्यावर ब्लॅक बॉक्स सापडतो का?होय! ब्लॅक बॉक्समध्ये Underwater Locator Beacon (ULB) लावलेलं असतं. अपघातानंतर 30 दिवसांपर्यंत हा बीकन सिग्नल पाठवतो. त्यामुळे जर विमान समुद्रात किंवा नदीत कोसळलं, तरी त्याचा ठाव घेता येतो. भारतात अपघाताचा तपास कोण करतो?भारतात एअरक्राफ्ट अॅक्सिडेंट इन्व्हेस्टिगेशन ब्युरो (AAIB) आणि नागरी विमान महासंचालनालय (DGCA) हे अपघात तपासण्यासाठी जप्तित असतात. ही टीम क्रॅश साइटवर जाऊन ब्लॅक बॉक्स शोधते, ढिगारा उठवते, आणि पूर्ण तपास सुरू करते. विमान क्रॅशनंतर तपास प्रक्रिया कशी असते?सुरक्षितता आणि बचाव:सर्वप्रथम अग्निशमन टीम, पोलीस आणि आपत्ती व्यवस्थापन पथक घटनास्थळी दाखल होतं. ब्लॅक बॉक्सचा शोध:ढिगाऱ्यातून बाहेर काढण्यासाठी स्पेशल यंत्रणांचा वापर होतो. डेटा विश्लेषण:FDR आणि CVR मधील डेटा विश्लेषण करून अपघाताचं कारण समजतं. अहवाल सादर:प्राप्त माहितीच्या आधारे एक अधिकृत रिपोर्ट तयार केला जातो, जो सरकार आणि संबंधित कंपन्यांना सादर केला जातो. ब्लॅक बॉक्समुळे काय माहिती मिळते?ब्लॅक बॉक्समुळे पुढील गोष्टी समजतात: पायलट्सनी शेवटच्या क्षणी काय केलं? तांत्रिक बिघाड झाला होता का? एअर ट्रॅफिक कंट्रोलची चूक होती का? प्रवाशांनी काही अलार्म दिला का? एअर इंडिया AI171 अपघात प्रकरणात काय घडलं?या हादरीपासून AI171 या विमानाने टेक ऑफ झाल्यानंतर दहाच मिनिटात कोसळलं. अपघातानंतर एअर इंडिया कंपनीने सांगितलं की, त्यांची टीमने दागिनी तपासणी सुरू केली आहे. ब्लॅक बॉक्स मिळवणे आणि डेटा रेकव्हर करणे प्राधान्याने चालू आहे. मुलांसाठी हि आई करते रोज ६०० KM. चा प्रवास! Rachel Kaur यांची ऑफिसला रोज विमानाने जाण्याची गोष्ट!
